Geachte Koning,
Dinsdag was het Prinsjesdag, de dag waarop de troonrede wordt uitgesproken. Logischerwijs was er veel aandacht voor de coronacrisis. Een crisis die ons allen raakt. Wij voelen net als u mee met iedereen die door deze crisis wordt getroffen.
Wij zijn twee boeren, aangesloten bij de burgerbeweging Kening. Kening is Fries voor koning en verwijst naar de koning van de weide, de grutto. Maar het kan ook voor al die andere natuurlijk koningen van ons Nederlandse cultuurlandschap staan.
Wij schreven zelf ook een rede, de Grondrede. Want naast de zorgen over de coronacrisis, maken wij ons ook zorgen over de Nederlandse bodem. Hoe je het ook wendt of keert en waar je ook woont, de bodem is waar alles begint. Grond, de bodem, de basis.
In de grond onder onze voeten speelt zich een magisch spel af, dat we niet kunnen zien, zij het voor ons verborgen. Misschien dat de bodem daarom ook niet een vast onderdeel is van de Troonrede. Toch zijn wij van mening dat zij meer aandacht verdient, ook in het beleid dat gemaakt wordt door uw Leden van de Staten-Generaal.
Want, de grond waarop we ons voedsel produceren en waarop we met elkaar leven, is meer dan een bak met sediment. Het is een prachtig organisme. Maar we gaan er te ruig mee om. Wij willen de Nederlander geen bak ellende voorschotelen, maar toch zetten wij een aantal belangrijke feiten op een rij.
Wereldwijd is een derde van de bodem wereldwijd gedegradeerd. Er zijn wetenschappers die stellen dat als we ons voedselsysteem niet anders gaan organiseren de hoeveelheid geschikte boerengrond in 2050 nog maar een kwart zal zijn van wat het was in 1960.
Andere wetenschappers schatten dat het de natuur 1000 jaar kost om drie centimeter vruchtbare toplaag te creëren. Verandert er niets in hoe we met de bodem omgaan, dan kan over minder dan zestig jaar de gehele vruchtbare toplaag verdwenen zijn. Het spel dat we spelen is gevaarlijk.
Door het fysiek kapotmaken van de bodem, door de afname van organische stof in de bodem, zoals door veelvuldig ploegen, door erosie, door bodemafdekking, bodemvervuiling, bodemverdrukking en klimaatverandering, wordt het leven onder de grond steeds stiller.
Maar het kan ook anders, als we de bodem weer op de eerste plaats zetten. Imke de Boer van Wageningen universiteit (WUR) bepleit dat de draagkracht van de aarde de basis van de discussie wordt over duurzaamheid. En niet, zoals lang bepleit, het gelijkstellen van people, planet en profit. Hoe je het ook wendt of keert, zonder een gezonde planet, geen gezonde people en evenmin profit. En juist de coronacrisis heeft aangetoond wat het belang is van gezond voedsel van een gezonde Nederlandse bodem.
Op onze eigen bedrijven, wij zijn melkveehouders, zijn wij een nieuw pad ingeslagen.
Wij vonden het een openbaring te zien dat door biodiversiteit te creëren op ons land, zonder kunstmest, er ook gras groeit. Heel anders dan we geleerd hadden. Op school leerde we ingrijpen, maar niet begrijpen. We leerden toe te voegen… terwijl het weglaten zo veel meer brengt. Natuurlijk, niet alles op het bedrijf gaat meteen goed. Er is nog veel te leren en te ontdekken. Wél zijn we opgehouden met het verdedigen van een vastlopend bedrijfssysteem. En toch ontstaat het gevoel steeds meer zélf baas te zijn over de grond waarop onze voorouders al boerden. Hopelijk kan het in goede staat worden afgeleverd aan de volgende generatie. Een fundament voor een goed bestaan.
De troon van de grutto is in veel Nederlandse weides een hekpaal. Vanaf die paal vertelt de grutto ons al jaren een belangrijk verhaal. Uit onderzoek van de Universiteit Groningen (RUG) bleek dat in periodes van grote droogte, volwassen grutto’s hun voedsel vonden op die weilanden die het best bestand waren tegen de droogte. Weides met een gezonde bodemwerking, waar het grondwater bij de wortels van de planten kon komen, zelfs als het waterpeil door de droge zomer laag is.
Die mooie vochtige grond danken wij voor een groot deel aan een andere verslaggever, één die wat minder zichtbaar en voor de meesten van ons ook wat minder esthetisch is. De rode regenworm. Zeg: de koning van de bodem. In een gezonde Nederlandse bodem pendelt deze heen en weer om organisch materiaal aan het oppervlak naar beneden te trekken. Zo houdt de rode regenworm de bodem luchtig, zet het organisch materiaal om in voedingsstoffen voor de planten én maakt humus. Dit kleine onderkruipsel verandert de bodem in een spons, die veel water en CO2 op kan slaan. Met elkaar zorgen zij ervoor dat de grasmat tijden van droogte goed doorkomt. Daarom zijn boeren zo blij met de rode regenworm!
Maar, net als de grutto zijn er steeds minder rode regenwormen in het boerenland. Door mestinjectie en gebruik van kunstmest wordt de bodem voor dit type worm onleefbaar. Zijn broertje én zusje (regenwormen zijn man en vrouw tegelijk), de grijze regenworm, leven wel door, omdat zij drijfmest kunnen drinken, maar zij beheersen niet het kunstje om de bodem lucht en water te geven, om te zetten in een vruchtbare spons.
Bodems zitten oneindig complex in elkaar en dat is juist hun schoonheid. Want, al weten we iets over grutto’s en rode regenwormen, we weten zoveel niet. Kunnen we kapotte bodems er weer bovenop helpen? Zoja, hoe dan? Kunnen we niet veel beter kijken en luisteren naar wat vogels, wormen en andere natuur ons te vertellen hebben?
Geachte Koning: stimuleer de Nederlandse bevolking deze weg in te slaan, om te boeren én te leven samen met onze bodem. Hiervoor is lange termijnbeleid nodig. Wij stellen een nieuwe traditie voor: laten we vanaf nu iedere Prinsjesdag beginnen met een Grondrede.
Peter Oosterhof is melkveehouder in Foxwolde, Drenthe. Welmoed Deinum is melkveehouder in Sondel, Friesland.
