‘De Grutto gaat, grauwe gans komt,’ luidde het persbericht van het Centraal Bureau voor de Statistiek. De oorzaak: intensieve landbouw. Hoogleraar Theunis Piersma pleit voor een radicale omslag.
Dit artikel verscheen 27 maart 2017 op VrijNederland.nl
Voor een reportage waren collega Sander Donkers en ik (Harm Ede Botje) twee jaar geleden rond deze tijd in Friesland. Later werd dat gepubliceerd onder de welluidende titel ‘De grutto is een vliegende Panda’. We volgden vogelstellers die in de weilanden op zoek waren naar broedende gruttopaartjes, en spraken uitgebreid met Theunis Piersma, de gelauwerde hoogleraar trekvogelecologie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Met het geld dat hij kreeg voor de prestigieuze Spinozaprijs rust hij elk jaar veertig grutto’s uit met een zendertje, zodat hij ze kan volgen op hun trek naar West-Afrika. Toen we met hem over de dijk langs zijn woonplaats Gaast wandelden vertelde hij dat het in stadse ogen misschien een idyllisch plaatje leek, maar we in werkelijkheid keken naar een industrieel landschap. ‘Alles is groen,’ zei hij. ‘Gífgroen. Overal staat hetzelfde Engelse raaigras. Dat is eiwitrijk, en zorgt ervoor dat de koeien meer melk geven. Maar het is een monocultuur, er groeit niks anders meer.’
Door deze monocultuur en de intensivering van de landbouw gaat het niet goed met de grutto en andere weidevogels , dat bleek toen uit de reportage, en dat wordt vandaag weer bevestigd door het Centraal Bureau voor de Statistiek. De cijfers zijn angstaanjagend: door de intensieve landbouw is het aantal weidevogels met zestig tot zeventig procent terug gelopen. Meer dan tweeënhalf miljoen broedvogels verdwenen de afgelopen vijftig jaar. En: ‘Van herstel is nog geen sprake.’ Dit terwijl er juist meer ganzen bij komen. De opkomst van de ganzen hangt samen met de intensieve landbouw: omdat er meer grasproductie is en het groeiseizoen is verlengd, is er voor de ganzen ook in de winter meer energierijk voedsel te vinden.
Het is het alleen nog maar erger geworden, en dat is reden voor pessimisme.
Naar aanleiding van het verontrustende persbericht van het CBS bel ik opnieuw met Theunis Piersma en tref hem in de voormalige boerderij die is omgetoverd tot wetenschappelijk station, waar hij en zijn studenten van de Universiteit Groningen bivakkeren en waar later in het voorjaar tientallen grutto’s zullen worden uitgebroed en opgekweekt voordat ze worden losgelaten.
Het CBS legt nu een rechtstreeks verband tussen het verdwijnen van de weidevogels en de intensieve landbouw. Tevreden?
‘Zeker, ze zijn heel expliciet over de achterliggende oorzaken. En als het CBS het zegt is het toch anders als wanneer ik dat doe of de Vogelbescherming, zij zijn volledig objectief.’
Is er sinds we dat stuk hebben geschreven ook maar iets verbeterd?
‘Het is het alleen nog maar erger geworden, en dat is reden voor pessimisme.’
Maar…?
‘Maar wat je ook ziet is dat er een kleine groep boeren de wending begint te nemen. Je hebt nu boeren die zich verzetten tegen de LTO (Land- en Tuinbouworganisatie). Ze gaan niet meer akkoord met de fosfaatregelingen, die een uitwas van het huidige beleid zijn. Daarop baseer ik mijn hoop.’
Waarom gaat het allemaal zo langzaam, het is toch duidelijk dat er snel iets moet veranderen?
‘Er zijn veel partijen met enorme belangen, die niet willen dat steekhoudende argumenten gehoord worden. Ik heb net een boek gelezen dat vorig jaar is uitgekomen. Grass Fed Nation heet het, van journalist Graham Harvey. Dat is echt een geweldig boek, als ook maar tien procent van wat hij schrijft waar is, zijn we echt heel verkeerd bezig. In het boek noemt hij alle argumenten waarom er iets drastisch moet veranderen. Met de agro-business, de industriële landbouw, zijn we namelijk werkelijk als idioten bezig. We helpen de bodem naar de klote, de agrariërs leveren een enorme bijdrage aan de klimaatverandering, en kijk naar de gevolgen voor de volksgezondheid. Al deze dingen hangen samen.’
Ziet de Rabobank dat nu ook in, dat ze er iets aan moeten doen?
‘De Rabobank moet in zien dat ze heel raar bezig zijn geweest. En niet alleen zij, maar ook de staat en de Europese Unie. De manier waarop we ons subsidiestelsel nu hebben ingericht, speelt bedrijven als FrieslandCampina, Monsanto en de Rabobank in de kaart. En het resultaat? Een uitgeleefd landschap met allerlei consequenties voor de volksgezondheid, wat weer enorme kosten met zich meebrengt. Als je als politicus niet om weidevogels geeft, zou je in ieder geval wel om volksgezondheid moeten geven.’
In Nederland zijn er verschillende initiatieven om de weidevogels te helpen overleven: later maaien bijvoorbeeld, en om nesten heen maaien. Helpt dat dan niet?
‘Gericht gruttobeleid zal altijd een hele kleine factor blijven. De weidevogels kunnen alleen overleven als er echt fundamentele veranderingen komen. Want je hebt nu een type landbouw waar die vogel niet meer in past. En ik denk dat we steeds meer argumenten krijgen dat de huidige landbouw een gevaar is, niet alleen voor vogels, maar ook voor mensen, vlinders, de bodem, voor alles. Onze toekomst, durf ik wel te zeggen, wordt in de waagschaal gesteld door de intensieve landbouw.’
Foto: Isabella Rozendaal
